" တစ္ဆယ့္ႏွစ္လႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ စကားပံုဆိုရိုးစကားမ်ား"

တန္ခူးလ

၁။      တန္ခိုးမည္မွတ္၊ ဖက္ဆြတ္ေရတိုး သၾကၤန္မိုး၊ တန္ခူးလတြင္ ဖက္ဆြတ္စိုးမိုး သၾကၤန္မိုး ရြာသြန္းၿမဲျဖစ္သည္။

၂။      တန္ခူးေရကုန္၊ ကဆုန္ေရခန္း။ အခ်ုိ့ကန္မ်ား အိုင္မ်ားသည္
တန္ခူးလတြင္ ေရနည္းစျပုလာၿပီး၊ ကဆုန္လတြင္ ခန္းေျခာက္ေလ့ရွိသည္။

၃။      ေတာင္ေလျဖဴးျဖဴး လတန္ခူး။

တန္ခူးလတြင္ ေတာင္ေလတျဖဴးျဖဴး တိုတ္ခတ္သည္။

ကဆုန္လ

၄။      ၀ါကဆုန္၊ ႏွမ္းနယုန္ ၀ါပင္ကို ကဆုန္လတြင္ စိုက္ပ်ုိးရသည္။ ၀ါစိုက္ျခင္းသည္ ႏွမ္းစိုက္ျခင္းကဲ့သို့ အခ်ိန္ကိုလု၍

လုပ္ရေသာစိုက္ပင္တစ္မ်ုိး ျဖစ္ရာ၊ အခ်ိန္ရာသီမလင့္ေစရန္ အထူးဂရုျပုရေသာ အပင္မ်ုိးျဖစ္၏။ ထို့ေၾကာင့္ ၀ါကဆုန္၊ ႏွမ္း နယုန္ဟု ေရွးေဟာင္းတို့ ဆိုရိုးျပုခဲ့ၾကသည္။

၅။      ကဆုန္၊ နယုန္၊ ေဆြ႕ေဆြ႕ခုန္၊ ကဆုန္လႏွင့္ နယုန္လ၌ ေဆြ႕ေဆြ႕ခုန္ေလာက္ေအာင္ ေနပူရွိန္ အလြန္ပူျပင္းလွသည္။

၆။      ကဆုန္အတြင္း ေျမနံသင္းပ်ံ့ပ်ံ့၊ မိုးႏွံ့ႏွံ့ မိုးသည္ ကဆုန္လတြင္ ေျမသင္းရနံ့ ထြက္ရံုေလာက္ ဖြဲဖြဲရြာသည္။

နယုန္လ

၇။      နယုန္မိုးေသး၊ ျမက္သားေမြး။

နယုန္လတြင္ မိုးေသးမိုးဖြဲရြာကာ ျမက္နုကေလးမ်ားထြက္လာသည္။

၀ါဆိုလ

၈။      ေန႕ကိုလို ၀ါဆို၊ ညကိုလိုျပာသို ။       ။ ဆယ့္ႏွစ္လတြင္ ၀ါဆိုလသည္ ေန့တာအရွည္ဆံုးလျဖစ္ၿပီး ျပာသိုလသည္ ညတာအရွည္ဆံုးလျဖစ္သည္။

၉။      ၀ါဆုိလေျပာင္း မိေက်ာင္းေမြးေန့ မိုးေအးေအး ။    ။ ၀ါဆိုႏွင့္ ၀ါေခါင္တြင္ မိုးေကာင္းစြာ ရြာေလ့ရွိ၍ ျမစ္ေခ်ာင္း၊ အင္း၊ အိုင္တို့တြင္ ေရျပည့္ေနတက္သည္။

၁၀။ ၀ါဆို၀ါေခါင္ေရေဖာင္ေဖာင္ ။      ။ ၀ါဆိုႏွင့္ ၀ါေခါင္တြင္ မိုးေကာင္းစြာ ရြာေလ့ရွိ၍ ျမစ္ေခ်ာင္း၊ အင္း၊ အိုင္တို့တြင္ ေရျပည့္ေနတတ္သည္။

၀ါေခါင္လ

၁၁။  ၀ါေခါင္တစ္ေၾကာင္း ထေနာင္းေၾကာင္က်စ္ဆူးရစ္ပြင့္ခါ၊ မိုးမရြာ ရြာပါေသာ္လည္း မိုးမသည္း။ ၀ါေခါင္လတြင္ အညာေဒသ၌ ထေနာင္းပင္၊ ေၾကာင္က်စ္ပင္ ဆူးရစ္ပင္တို့ပြင့္ၾကသည္. မိုးမွာမူ မရြာတက္၊ ရြာပါလွ်င္လည္း မိုးမသည္းတက္။

၁၂။  ၀ါေခါင္မိုးစိပ္၊ ထြန္တံုးပိတ္၊ မိုးစိပ္စိပ္ရြာသည့္ ၀ါေခါင္လတြင္ လယ္သမားမ်ား အတြက္ ထြန္ယက္စိုက္ပ်ုိးေသာ လုပ္ငန္းၿပီးဆံုး၍ ထြန္တံုးပိတ္ခ်ိန္ျဖစ္သည္။

ေတာ္သလင္းလ

၁၃။  ေတာ္သလင္းတိမ္ညို၊ စားဖိုသည္ ဆင္းရဲ၊ မိုးမစဲ ။ ။ေတာ္သလင္းလမွာ မိုးရြာအားႀကီးျခင္းေၾကာင့္ ထမင္းဟင္းခ်က္ရသူတို့ ဒုကၡေရာက္သည္။

၁၄။  ေတာ္သလင္းေန ပုဇြန္ေသ ။       ။ ေတာ္သလင္းလသည္ မိုးကာလပင္ျဖစ္ေသာ္လည္း ေနပူခ်ိန္မွာမူ ပုဇြန္ေသေလာက္ေအာင္ ပူျပင္းလွသည္။

၁၅။  ေတာ္သလင္းမိုး ကန္သင္းက်ုိး ။    ။ ေတာ္သလင္းလတြင္ ရြာေသာမိုးသည္ လယ္ကန္သင္းမ်ားက်ုိးေအာင္ သဲသဲမဲမဲရြာတတ္သည္။

၁၆။  ေတာ္သလင္းျမစ္တြင္ သင္ျဖဴးခင္း ။         ။ ေတာ္သလင္းလတြင္ လွိဳင္းေလ ၿငိမ္သက္ေသျဖင့္ သင္ျဖဴးခင္ဘိသကဲ့သို့ ျပန့္ျပန့္ျဖဴးျဖဴးရွိသည္။

၁၇။  ေတာ္သလင္းလူပ်င္းကြမ္းစိုက္ ။   ။ ေတာ္သလင္းလသည္ ကြမ္းစိုက္ရန္ အသင့္ေတာ္ဆံုးျဖစ္၍ လူပ်င္းစိုက္လွ်င္ပင္ ျဖစ္ထြန္းတက္သည္။

သီတင္းက်ြတ္လ

၁၈။  သီတင္းက်ြတ္တြင္၊ ပလႅင္ေဆးမိုး၊ ရြာသြန္းၿဖိုး ။      ။ သီတင္းက်ြတ္လတြင္

မိုးသည္းသင္ပုတ္ပလႅင္သန့္စင္သြားေလာက္ေအာင္ရြာသည္။

တန္ေဆာင္မုန္းလ

၁၉။  တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ ဆီႏွင္းတစ္ၿပိုက္၊ မိုးတစ္လိုက္ ။                    ။ တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ ဆီးႏွင္းက်လိုက္ မိုးရြာလိုက္ျဖစ္တတ္သည္။

၂၀။  တန္ေဆာင္မုန္းမိုး ကန္က်ုိးေအာင္ရြာ ။        ။ (အညာရပ္၌) တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ မိုးသည္ကန္မ်ားက်ုိးေပါက္ေလာက္ေအာင္ သဲသဲမဲမဲရြာတတ္သည္။

၂၁။  တန္ေဆာင္မုန္းမိုး က်ြဲအိုးနြားအိုေသ ။                  ။ (အညာရပ္၌) တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ မိုးရက္ဆက္ရြာသြန္းပါက က်ြဲအိုနြားအိုမ်ားေသၾကသည္။

၂၂။  တန္ေဆာင္မုန္း၊ ေသာင္ကတံုးေခ်ာင္ခြာ၊ အိပ္ရာ ။  ။တန္ေဆာင္မုန္းတြင္ တစ္ခါတစ္ရံ မိုးသက္မုန္တိုင္းက်တတ္သျဖင့္ ေသာင္ကတံုး၌ ေလွရပ္နားဆိုက္ကပ္မည္ဆိုပါက အတြင္းက်ေသာ၊ အကာအကြယ္ေကာင္းေသာေနရာ၌ ဆိုက္ကပ္ရပ္နား အိပ္စက္ရာသည္။

၂၃။  ရတုသာတုန္း၊ တန္ေဆာင္မုန္း ။      ။ တန္ေဆာင္မုန္းလသည္ ရာသီဥတုသာယာေသာလျဖစ္သည္။

နတ္ေတာ္လ

၂၄။  နတ္ေတာ္ေရာက္ျငား၊ မိုးသားမၿငိမ္၊ ဆင္ရာတိမ္ ။            ။နတ္ေတာ္လသို့ေရာက္လွ်င္ဆင္ေျခရာ ေပ်ာက္ရံုရြာေသာ ဆင္ရာတိမ္မိုးဟူေသာ ရာသီမိုးရြာသည္။

၂၅။  နတ္ေတာ္ေရာက္ျငား မိုသားမၿငိမ္၊ ဆင္ရာတိမ္၊ နတ္္အိမ္ေျမွာင္ခ်ီ မုန့္စားလွီး ။  ။ နတ္ေတာ္လ အခါ ဆင္ေျခရာ၊ ျမင္းေျခရာ တိမ္ျမုပ္ေအာင္ မိုးရြာေသာေၾကာင့္ အဖ်ားအနာမ်ား၍ နတ္မ်ားေသာ္မွ ဆီေၾကာ္မုန့္မ်ား အစားဓားလီွးမုန့္ႏွင့္ တင္ရသည္ဆိုလိုသည္။

၂၆။  သဇင္ပြင့္ေပၚ လနတ္ေတာ္ ။  ။ နတ္ေတာ္လတြင္ သဇင္ပန္းမ်ားပြင့္ၾကသည္။

ျပာသိုလ

၂၇။  ျပာသိုခ်မ္းျပင္း၊ ဆီႏွင္းေရာယွက္၊ ႏွမ္းပံုဖ်က္ ။                ။ အလြန္ခ်မ္းေအးလွသည့္ ျပာသိုလတြင္ ဆီးႏွင္းႏွင့္ေရာေထြး ရြာသြန္းတတ္သည့္မိုးသည္ စုပံုထားေသာ ႏွမ္းမ်ားကို ပ်က္စီးေစတတ္သည္။ (ျပာသိုအတြင္း၊ မိုးညင္းညင္း၊ ဆီးႏွင္းေရာယွက္ႏွမ္းေထာင္ပ်က္)

၂၈။  ျပာသိုတစ္ခ်က္ တလင္းဖ်က္ ။            ။ ျပာသိုလ၌ ရြာေသာမိုးသည္ တလင္း၌ထားေသာစပါးမ်ား၊ သီးႏွံမ်ားကို ပ်က္စီးေစသည္။

၂၉။  ျပာသိုလမိုက္ကဏန္းတိုက္ ။ ။ ျပာသိုလတြင္ လဆုတ္လကြယ္ရက္မ်ား၌ ကဏန္းအထြက္မ်ား သျဖင့္ ကဏန္းရွာသူတို့ ကဏန္းအရမ်ားသည္။

တပို့တြဲလ

၃၀။  တပို့တြဲ၊ နႊဲ၍ရြာျခင္း၊ သန္မိုးၾကြင္း ။                        ။ တပို့တြဲလတြင္ ပိုးၾကြင္းမိုးက်န္ ကေလးမ်ားရြာ တတ္သည္။

၃၁။  တပို့တြဲ၊ ေပါက္လဲငံုကင္း၊ ထန္းရည္းႏွင္း ။                     ။ ေပါက္ပြင့္၊ လက္ပံပြင့္မ်ား ပြင့္သည့္တပို့တြဲလတြင္ ထန္းသမားတို့သည္ ထန္းရည္နင္းၾကသည္။

တေပါင္းလ

၃၂။  တေပါင္း၊ တန္ခူး၊ မိုးသားက်ူး ။     ။ တေပါင္းလတြင္ႏွင့္ တန္ခူးလတို့တြင္ ေကာင္းကင္ယံ၌ မိုးသားတိမ္တိုက္မ်ားျဖစ္ေပၚလာသည္။

၃၃။  တေပါင္း၊ တန္ခူး၊ ေလရႉးေခတ္ ။       ။ တေပါင္း၊ တန္ခူးလမ်ားတြင္ ေလရႉးမ်ားျဖစ္ေပၚ တိုက္ခတ္သည္။

၃၄။  တေပါင္းလည္းကူး၊ မိုးသားက်ူး ။      ။ တေပါင္းလတြင္ ေကာင္းကင္တစ္ခို၀ယ္ မိုးသားတိမ္ တိုက္မ်ား  ျဖစ္ထြန္း ေပၚေပါက္လာသည္။

၃၅။  တေပါင္းသာေခါင္လမ်ားေနာင ္။             ။ တစ္ဆယ့္ႏွစ္လရာသီတြင္ တေပါင္းလသည္ အသာယာဆံုး ျဖစ္သည္။

၃၆။  ေန့ပူ လို့ ညခ်မ္း၊ တေပါင္းသရမ္း ။              ။ တေပါင္းသည္ ေန့အခါ အလြန္ပူ၍ ညအခါ အလြန္ေအးေသာ အခါသမယျဖစ္သည္။

Reference          ဗိုလ္ႀကီးလွေရႊ (ၿငိမ္း) မိုးေသာက္ၾကယ္ အေထြေထြဗဟုသုတ စာအုပ္မွ ေကာက္နုတ္္။