"ေက်ာက္မ်က္ရတနာ မွတ္စုစာအုပ္"

ေက်ာက္မ်က္ရတနာ (Gems) တို႔ကို ေရွးကမာၻဦး လူသားမ်ား အရိုင္းဘ၀မွ အယဥ္ျဖစ္စ ကတည္းက စတင္သံုးစြဲခဲ့ၾကေၾကာင္းကို ေလ့လာေတြ႕ရွိရသည္။ သမိုင္းမတိုင္မီက အဓိကအားျဖင့္ ပုတီးေစ့မ်ား၊ အေရာင္ရွိ ေက်ာက္မ်ားကို မေသြးပဲ မူလပံုအတိုင္း လူ႕ခႏၶာကိုယ္တြင္ အလွဆင္ျခင္းျဖင့္ သံုးစြဲခဲ့ၾကျပီး ယဥ္ေက်းမႈ ျမင့္မားလာသည့္ အေလ်ာက္ ဤေက်ာက္မ်က္ အလွဆင္သည့္ ဖက္တြင္လည္း ပညာရပ္မ်ား (ေဒသအလိုက္) တိုးတက္လာခဲ့သည္။ အလွဆင္ရာတြင္ အျမတ္တႏိုး တန္ဖိုးထားကာ အဓိက သံုးစြဲၾကသည္မ်ားမွာ ေက်ာက္မ်က္တြင္းထြက္မ်ားသာ အမ်ားဆံုးျဖစ္သည္။ သို႔ျဖစ္ေလရာ အဆိုပါ ေက်ာက္မ်က္မ်ားမွာ သဘာ၀ မိခင္ကမာၻေျမၾကီးက လူသားတို႕အတြက္ေပးေသာ လက္ေဆာင္ျဖစ္သည္ဟု ခ်ီးမြမ္းေျပာဆိုလွ်င္ လြန္အံ့မထင္ေပ။ ယခုေခတ္တြင္ ပညာရွင္မ်ား ၊ကုန္သည္မ်ားက ေသြးျပီး အေရာင္တင္ထားသည့္ တန္ဖိုးတစ္စံုတစ္ရာရွိသည့္ တြင္းထြက္မ်ားကို ေက်ာက္မ်က္ ရတနာအျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကသည္။ ထို႕ျပင္

၁။ လွပျခင္း
၂။ မာေက်ာခိုင္ခံ့ျခင္း
၃။ ရွားပါးျခင္း
၄။ အမ်ားလက္ခံႏိုင္ျခင္း ဂုဏ္အင္မ်ား ပါရွိမွသာလွ်င္ ရတနာတန္း၀င္ေက်ာက္ဟု အသိအမွတ္ျပဳၾကသည္။

ေက်ာက္မ်က္ႏွစ္မ်ဳိး
ကမာၻေပၚရွိ ေက်ာက္မ်က္မ်ားကို အဓိကအားျဖင့္ ဇီ၀မူလ ေက်ာက္မ်က္(Organic Gems)ႏွင့္ သက္မဲ့မူလ ေက်ာက္မ်က္ သို႕မဟုတ္ သဘာ၀ တြင္းထြက္ ေက်ာက္မ်က္ (Inorganic Gems) ဟုခြဲျခားေလ့လာႏိုင္ပါသည္။

ဖြဲ႕တည္ပံုမ်ား
အဓိကအားျဖင့္ ေက်ာက္မ်က္မ်ားသည္ ကမာၻ႕ေျမလႊာေအာက္ အလြန္မနက္လွေသာ ေနရာမ်ားတြင္ ခိုေအာင္းေနေလ့ရွိတတ္သည္။ မီးေတာင္ေပါက္ကြဲျခင္း၊ ကမာၻ႕ေျမလႊာမ်ား တြန္႕ေခါက္ျခင္း၊ ျပတ္ေရႊ႕မ်ား ပြတ္တိုက္လႈပ္ရွားျခင္း အစရွိသည္တို႔ေၾကာင့္ ကမၻာေျမႀကီး အတြင္းပိုင္းတြင္ ျမင့္မားေသာ အပူခ်ိန္ႏွင့္ ႀကီးမားေသာ ဖိအား ေျပာင္းလည္းမႈတို ႔ျဖစ္ေပၚရာမွ ေက်က္မ်က္မ်ား ျဖစ္ေပၚလာသည္ဟု သိရပါသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ စိန္ကို မီးေတာင္ ေပါက္ကြဲမႈေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ မီးသင့္ေက်ာက္ တို႔ႏွင့္အတူ ေရာေႏွာေတြ႕ႏိုင္ၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ရွမ္းကုန္းျမင့္ေျမလႊာႏွင့္ ျမန္မာ့ေျမလႊာတို႕၏ တိုးတိုက္မိမႈေၾကာင့္ ေဖါ့ဇံု (Fault zone) ျဖစ္ေပၚေနေသာ မိုးကုတ္ ပတ္၀န္းက်င္တေလ်ာက္ တြင္ ပတၱျမား၊ နီလာ အပါအ၀င္ အျခားနာမည္ေက်ာ္ တြင္းထြက္ေက်ာက္မ်က္မ်ား ထြက္ရွိပါသည္၊ ကခ်င္ျပည္နယ္တြင္ ေက်ာက္စိမ္း စသည္တို႕ ေပၚထြန္းလာျခင္းတို႕ကိုလည္း ေတြ႕ရွိေလ့လာရသည္။

ပတၱျမား ႏွင့္ နီလာ (Ruby & Sapphire/Corundum)
ပတၱျမား ႏွင့္ နီလာတို႕သည္ သဘာ၀အားျဖင့္ ကိုရမ္ဒမ္ အုပ္စု၀င္ျဖစ္၍ အတူတူပင္ျဖစ္သည္။ ဓါတုေဗဒ ေပါင္းစပ္မႈ မွာလည္း အလူမီနီယမ္ ေအာက္ဆိုက္ဒ္ ျဒပ္ေပါင္းသာျဖစ္၍ ပတၱျမား တြင္ ခရိုမီယံ ျဒပ္စင္အနည္းငယ္ ပါ၀င္ျပီး၊ နီလာတြင္
တိုက္ေတနီယံ ျဒပ္စင္အနည္းငယ္ ပါ၀င္ေသာေၾကာင့္ အေရာင္ ႏွင့္ ပံုသ႑န္ ကြဲျပားသြားရျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ထိုခရိုမီယံ ႏွင့္ တိုက္ေတနီယံ ျဒပ္စင္မ်ား၏ ပါ၀င္မႈႏႈန္းမွာ ၂ ရာခိုင္ႏံႈးထက္ မမ်ားသင့္ေခ်။ အကယ္၍ ထိုရာခိုင္ႏံႈးထက္ မ်ားခဲ့လွ်င္ ပတၱျမား၏အေရာင္မွာ ျပည့္၀လြန္းအားၾကီးျပီး အနီရင့္ရင့္(အမဲဖက္သို႕) ေျပာင္းသြားတတ္သကဲ့သို႔ နီလာတြင္လည္း အျပာရင့္ရင့္(အမဲဖက္သို႕) ေျပာင္းသြားတတ္ျပီး ေက်ာက္၏ အေရာင္မွာလူကိုဆြဲေဆာင္ႏိုင္စြမ္း နည္းသြားပါသည္။ မာဆင့္မွာ မိုးလ္စေကးအရ စိန္ (၁၀) ႏွင့္ မြိဳက္ဇိုႏိုက္ (၉.၂၅) တို႕၏ ေအာက္တစ္ဆင့္ (၉) ေနရာတြင္ရွိပါသည္။ ပတၱျမားကို ျမန္မာ၊ ဗီယက္နမ္ ၊ ပါကစၥတန္ ၊ အာဖဂန္နစၥတန္ ၊ ထိုင္း ၊ ကေမာၻဒီယား ၊ သီရိလကၤာ ႏွင့္ တန္ဇန္းနီးယား တို႕တြင္ အဓိကထြက္ရွိျပီး ျမန္မာ့ပတၱျမား ၏အရည္အအေသြးမွာ အေကာင္းဆံုးအျဖစ္ ကမာၻေက်ာ္ပါသည္။ နီလာကို သီရိလကၤာ ၊ ၾသစေတးလ် ၊ ကတ္ရွ္မီးယား ၊ ျမန္မာ ၊ ထိုင္း ၊ ကေမာၻဒီယား ႏွင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု တို႕တြင္အဓိကထြက္ရွိျပီး သီရိလကၤာ နီလာမွာ အရည္အေသြး အေကာင္းဆံုးျဖစ္ျပီး ျမန္မာ့နီလာမွာ ၄င္း၏ေနာက္တြင္ ရပ္တည္ပါသည္။ ကိုရိုဒမ္ အုပ္စု၀င္ျဖစ္ေသာ အျခားေက်ာက္ ေရာင္စံုမ်ားကို အေရာင္အလိုက္ ေရွ႕တြင္ နီလာတပ္ကာ နီလာ၀ါ၊ နီလာျဖဴ (အေရာင္မဲ့နီလာ) ၊ နီလာပန္းေရာင္ အစရွိသျဖင့္ ေခၚေ၀ၚၾကပါသည္။

ပတၱျမားႏွင့္ နီလာေဂၚႀကိဳး(Star Ruby & Sapphire)
ပတၱျမားႏွင့္နီလာတို႕၏ ထူးျခားမႈတစ္ခုမွာ ႀကိဳးေခၚ ေဂၚႀကိဳးမ်ားေတြ႕ရွိ ရတတ္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။ ထိုကဲ့သို႕ႀကိဳးမ်ားေပၚရျခင္းမွာ ပတၱျမားႏွင့္နီလာတို႕၏ အတြင္းတြင္ရွိသည့္ ပိုးၾကိဳးကဲ့သို႕ေသာ ရူတိုင္းေအာင္း၀င္ မ်ားေၾကာင့္ျဖစ္သည္။

မဏိသွ်တၱရက်မ္းလာ နီလာေလးမ်ိဳး
မဏိသွ်တၱရက်မ္းတြင္ နီလာႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ လကၤာ ေဖာ္ျပခ်က္ပါရွိသည္။ နီလာေလးမ်ိဳးတို႔၏ တန္ဖိုးကိုပါ တြက္ခ်က္ေပးထားေသး သည္။ ေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္သည္။
ေလးသြယ္နီလာ၊ ျပားၾကရာတြင္
(၁) 'နီလာ'ေခၚဆို၊ ေအာက္မဲညိုပြင့္၊ ပန္းသို႔ တင့္၏၊
(၂) ထပ္ဆင့္ ဒုတိယ၊ 'နီလ က႑ီ'၊ ႐ႈ ဤလကၡဏာ၊ အျပာတြင္ဖက္၊ ညိုညိုစြက္၏၊ အမ်က္ႏွစ္ပါး၊ ဤေက်ာက္မ်ားကား၊ က်ပ္သားေရႊတိ၊ တင္ေလာက္ဘိမူ၊ သိဂႋပဥၥ၊ က်ပ္ထိုက္စြတည့္
(၃) 'ဣႏၵနီလာ'၊ လကၡဏာကား၊ သူရိယာေနျခည္၊ ေရာင္သို႔တည္၏၊ ေရႊရည္ တက်ပ္၊ တင္ေလာက္လပ္မူ၊ သံုးက်ပ္ေရႊေကာင္း၊ ထိုက္ေပေရွာင္း၏
(၄) တေၾကာင္း 'ဥပ နီလာ'၊ သညာေခၚဆို၊ ၾကာညိုပြင့္ေရာင္၊ တက်ပ္ေခါင္မွာ၊ စီေျမႇာင္သင့္စြာ၊ ထားေလာက္ပါမူ၊ ေရႊသား ႏွစ္က်ပ္၊ အဘိုးျပတ္သည္၊ မခြ်တ္မွန္ေျဖာင့္ လွည့္သတည္း။

စိန္(Diamond)
စိန္ကိုကမာၻ႕အေကာင္းဆံုး အမာဆံုးတြင္းထြက္အျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကပါသည္။ စိန္ကို အလြယ္တကူ တူးေဖာ္ႏိုင္ျခင္းမရွိသလို ေစ်းကြက္အတြင္း အဖိုးတန္ေက်ာက္မ်က္အျဖစ္ ေရာင္းခ်ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ သတ္မွတ္အရည္အေသြး (အေရာင္၊ သန္႕စင္မႈ၊ အေလးခ်ိန္၊ ျဖတ္ေတာက္ ေသြးျခင္း) တို႕ရရန္လည္း အလြန္မွခက္လွပါသည္။ စိန္မွာကာဗြန္ျဒပ္စင္ျဖစ္ျပီး မူလရင္းျမစ္အေနႏွင့္ အလြန္သက္တမ္းရင့္သည့္ မီးသင့္ ေက်ာက္မ်ားအတြင္းတြင္ ေတြ႕ရွိရပါသည္။ ထိုသို႕ေတြ႕ရွိရန္ ေပေပါင္း ရာေထာင္ခ်ီသည့္ တြင္းနက္ၾကီးမ်ားတူးေဖာ္ကာ ရွာေဖြရျပီး အလြန္ကုန္က်စရိတ္ မ်ားပါသည္။
အဓိကေတြ႕ရွိရသည့္ အိမ္ခံေက်ာက္အမ်ိဳးအစားမ်ားမွာ အာဖရိကတိုက္တြင္
ကမ္ဘာလိုက္(Kimberlite) စိန္တြင္း
ကမ္ဘာလိုက္(Kimberlite) ႏွင့္ ၾသစေတးလ်တြင္ လမ္ပိုရိုက္(Lampolite) တို႕ျဖစ္ပါသည္။
ဒုတိယရင္းျမစ္အေနႏွင့္ ပေလစာေခၚ ႀကြင္းစုသိုက္မ်ားတြင္ ေတြ႕ရိွနိုင္ပါသည္။ သို႕ေသာ္ စိန္၏အသံုး၀င္ပံုမွာ မ်ားျပားလြန္းလွသည့္အတြက္ ထုတ္လုပ္သူမ်ား၊ ကုမၸဏီၾကီးမ်ားအေနျဖင့္ အက်ိဳးအျမတ္ မနည္းတတ္ၾကေပ။ စိန္ကို ေက်ာက္မ်က္ရတနာ တစ္ပါးအျဖစ္သာမက စက္မႈလုပ္ငန္းမ်ား၊ အာကာသသုေတသနမ်ား ၊မ်က္စိခြဲသည့္ ခြဲစိတ္ဓါး စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးေသာလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ပါ အသံုးျပဳၾကသည္။ ထိုကဲ့သို႕ သံုးစြဲရာတြင္ ေက်ာက္မ်က္တန္းမ၀င္ေသာ စိန္မ်ားကိုသာ အသံုးမ်ားပါသည္။စိန္သည္ အထက္တြင္ဆိုခဲ့သည့္အတိုင္း အလြန္မွ သက္တမ္းရင့္ သည့္မီးေတာင္ ေပါက္ကြဲမႈမ်ား၏ အပူခ်ိန္၊ဖိအား ႏွင့္ အခ်ိန္ႏွစ္ကာလတို႕ေၾကာင့္ စိန္၏မာဆင့္မွာ မိုးလ္စေကးအရကမာၻ႕အမာဆံုး အဆင့္ (၁၀) တြင္ရွိေနျပီး ေသြးယူ ျဖတ္ေတာက္ျခင္းအတြက္မႈ စိန္ကို စိန္ျဖင့္သာျပန္ေသြးႏိုင္ေတာ့သည္။ ရူပေဗဒ သေဘာအရ လားရာ၏ မာေက်ာမႈျပင္းအား (Directional hardness) ဟူ၍ရွိရာ စိန္မ်က္ႏွာျပင္ကို စိန္၏ အနားေစာင္း သို႕မဟုတ္ စိန္မႈန္႕မ်ား ျဖင့္ေသြးႏိုင္ပါသည္။ စိန္သည္ ကာဗြန္ျဒပ္စင္ဆိုေသာ္လည္း အနည္းငယ္ေသာ ႏိုက္ထရိုဂ်င္ ျဒပ္စင္ ပါ၀င္ခဲ့လွ်င္ အ၀ါေရာင္သန္းသြားျပီး၊ ဘိုရြန္ ျဒပ္စင္ပါ၀င္လွ်င္ အျပာေရာင္ သန္းေနတတ္သည္။ အဓိက ထြက္ရွိရာေဒသမ်ားမွာၾသစေတးလ်၊ေတာင္အာဖရိက၊ဘရာဇီး၊ဆိုက္ေဘးရီးယား(ရုရွား)၊အိႏိၵယ၊အန္ဂိုလာ၊ ေဘာ့စ္၀ါနာ၊တရုတ္၊နီမီးဘီးယား၊ဆီရီယာလီယြန္ ႏွင့္ တန္ဇီးနီးယား တို႕ျဖစ္သည္။အိႏိၵယ သည္ စိန္ကို ေရွးအက်ဆံုး စတင္ေတြ႕ရွိသံုးစြဲခဲ့သည့္ေဒသအျဖစ္ မွတ္တမ္း၀င္ေသာ္လည္း ယခုအခါ အရည္အေသြးနိမ့္စိန္မ်ားကိုသာ ေရာင္း၀ယ္ျခင္းျပဳသည့္အေနအထားတြင္သာရွိေတာ့သည္။

အညံ့ပန္း(Spinel)
အညံ့ပန္းမွာ ပတၱျမား ႏွင့္တြဲေတြ႕ရတတ္သည့္ တြဲဖက္ေက်ာက္ ျဖစ္ပါသည္။ ဓာတုဖြဲ႕စည္းမႈမွာ မဂၢနီဆီယံ အလူမီနီယံေအာက္ဆိုက္ဒ္ ျဖစ္သည္။ ယခင္က တန္ဖိုးနည္း ေက်ာက္အဆင့္သာ သတ္မွတ္ေသာ္လည္း ယခုအခါ လွပျပီး အရည္မီသည့္ အညံ့ပန္းဆိုလွ်င္ ေစ်းေကာင္းတတ္သည့္အတြက္ လူတို႕၏ အာရံုစိုက္ျခင္း ခံလာရျပီျဖစ္သည္။ မာဆင့္မွာ ၈ရွိျပီး အနီေရာင္ကို လူတို႕က ပတၱျမား အစားသံုးရန္ ပိုႏွစ္သက္ၾကပါသည္။ ျမန္မာ၊ သီရိလကာၤ၊ အာဖဂန္နစၥတန္၊ ဘရာဇီး ႏွင့္ ထိုင္းႏိုင္ငံတို႕တြင္ ေပါမ်ားစြာ ေတြ႕ရသည္။

ျမ-မ်က္ရႊဲအုပ္စု(ဘယ္ရယ္အုပ္စု)(Beryl)
ဘယ္ရယ္မွာ ျမအပါအ၀င္ အျခားေက်ာက္မ်က္အခ်ိဳ႕၏ မူရင္းအုပ္စူျဖစ္ပါသည္။ဓာတုဖြဲ႕စည္းမႈမွာ ဘယ္ရယ္လီယံ အလူမီနီယံ ဆီလီကိတ္ ျဖစ္ကာ အတန္ပင္ရွဳပ္ေထြး၍အမ်ိဳးကြဲမ်ားျပားပါသည္။သို႕ေသာ္လူမ်ား အဓိကတန္ဖိုးထားသည့္ မ်ိဳးကြဲမွာ ျမ(အမ္မရယ္/Emerald)ျဖစ္သည္။ျမ၏အစိမ္းေရာင္မွာ ဘယ္ရယ္လီယံ အလူမီနီယံ ဆီလီကိတ္ ျဒပ္ေပါင္းတြင္ ခရိုမီယံ (သို႕မဟုတ္)ဗေနဒီယံ ျဒပ္စင္ပါ၀င္မႈေၾကာင့္ျဖစ္ျပီး ထိုကဲ့သို႕ ျဒပ္စင္ပါ၀င္မႈကြဲသည့္အလိုက္ အေရာင္လဲကြဲျပားရသည္။ မာဆင့္မွာ ၇ မွ ၇.၅ ထိရွိ၍ အတန္ပင္မာေက်ာသည္ဟုဆိုႏိုင္ေသာ္လည္း အက္ကြဲေစသည့္ ကၽြတ္ဆက္မႈမွာ အလြန္ျပင္ျမင့္မားသည့္အတြက္ အလြယ္တကူပင္ ကြဲေက် ေလ့ရွိသည္။အစိမ္းေရာင္ရွိသည့္ ဘယ္ရယ္ကို ျမ(အမ္မရယ္)၊အျပာေရာင္ရွိလွ်င္ ျမျပာ (အကြာမရင္း/Aquamarine)၊ ပန္းေရာင္ရွိလွ်င္ ေမာ္ဂန္ႏိုက္(Morganite)၊အ၀ါရွိလွ်င္ ဘယ္ရယ္၀ါ(Yellow Beryl) ဟုေခၚၾကကာ အလြန္ရွားပါးစြာေတြ႕ရတတ္သည့္ ေရႊေရာင္ဘယ္ရယ္ကိုမူ ဟီလီယိုေဒါ(Heliodor) ဟုေခၚပါသည္။အဓိကထြက္ရွိသည့္ေဒသမ်ားမွာ ကိုလံဘီယာ၊အိႏိၵယ၊ဇမ္ဘာေဘြ၊ဆိုက္ေဘးရီးယား(ရုရွား) ႏွင့္ ပါကစၥတန္ တို႕ျဖစ္ၾကသည္။

အလက္ဇန္းဒရိုက္၊သံုးပန္လွေက်ာက္ (Alexandrite)
အလက္ဇန္းဒရိုက္ မွာ ဘယ္ရယ္အုပ္စု၀င္ မ်ိဳးကြဲတစ္ခုမွ ခရိုက္ဆိုဘယ္ရယ္၏ မ်ိဳးစိတ္တစ္ခု ပင္ျဖစ္ေသာ္လည္း အလြန္မွ ရွားပါးၿပီး ထူးျခားေက်ာ္ၾကားသည့္ လကၡဏာရွိေသာေၾကာင့္ သီးသန္႕ေလ့လာၾကျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ျမန္မာအေခၚအားျဖင့္ သံုးပန္လွ ျဖစ္ပါသည္။နာမည္ကဲ့သို႕ပင္ အေရာင္မွာ တစ္ေရာင္တည္း အျဖစ္ရပ္တည္မေနပဲ သာမန္အခ်ိန္တြင္ လိေမၼာ္ေရာင္ရွိတတ္ကာ၊ တန္စတင္မီးေရာင္(သို႕မဟုတ္) ဖေယာင္းတိုင္မီးေရာင္ ေအာက္တြင္ အနီရင့္ရင့္ ႏွင့္ ေန႕ခင္းေနေရာင္ေအာက္တြင္မူ ျမစိမ္းေရာင္မ်ား အျဖစ္ေျပာင္းလဲ သြားေလ့ရွိသည္။ သမိုင္းမွာ ရုရွားဇာဘုရင္ တစ္ပါးျဖစ္ေသာ အလက္ဇႏၵား-၂ ၏ေမြးေန႕တြင္ ထူးျခားစြာ ဆက္သလာသည့္ အတြက္အလက္ဇန္းဒရိုက္ ဟုအမည္ေပးခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ဓာတုဖြဲ႕စည္းမႈမွာ ဘယ္ရယ္လီယံ အလူမီနီယံ ေအာက္ဆိုက္ျဖစ္ျပီး မာဆင့္မွာ ၈ အထိရွိပါသည္။ ထြက္ရွိရာေဒသမွာ ရုရွား၏ ယူရယ္ေတာင္တန္း၊ဘရာဇီး၊သီရိလကာၤ၊ဇမ္ဘာေဘြ၊ဇမ္ဘီးယား တို႕ျဖစ္ပါသည္။

ေက်ာက္စိမ္း(Jade)
ေက်ာက္စိမ္းကို အေနာက္တိုင္းသားမ်ားက သိပ္အေလးအနက္မထားေသာ္ျငား အေရွ႕ဖ်ားတိုင္းသားမ်ား အထူးသျဖင့္ တရုတ္အပါအ၀င္ ဂ်ပန္ ႏွင့္ကိုးရီးယားတို႕ တြင္အလြန္အေရးပါသည့္ ေက်ာက္မ်က္ျဖစ္သည္။ေက်ာက္စိမ္းတြင္ ေဂ်ဒိုက္(Jadeite) ႏွင့္ နက္ဖရိုက္(Nephrite) ဟူ၍ အဓိကမ်ိဳးကြဲႏွစ္မ်ိဳးရွိၿပီး ရူပဖြဲ႕စည္းပံုသာတူညီ၍ ဓာတုေဗဒဖြဲ႕စည္းပံု အပါအ၀င္ က်န္အရည္အေသြးမ်ားမွာ အလြန္ျခားနားေလ့ရွိပါသည္။ ေက်ာက္စိမ္း၏ဖြဲ႕စည္းပံုမွာ အျခားေက်ာက္မ်က္မ်ားနည္းတူ အစိုင္အခဲ တစ္ခု (သို႕မဟုတ္)ႏွစ္ခုတြဲ မဟုတ္ပဲ ေကာက္ညွင္းေပါင္းကဲ့သို႕ ေက်ာက္မႈန္ေလးမ်ားစြာစုဖြဲ႕ထားသည့္အစုအေ၀းႀကီးျဖစ္သည္။ထိုအမႈန္ ေလးမ်ားကို ျမန္မာေစ်းကြက္တြင္ “ယမ္း”ဟုေခၚေ၀ၚၾကပါသည္။

ေဂ်ဒိုက္(Jadeite)
ေဂ်ဒိုက္ (Jadeite) မွာ ဆိုဒီယံ အလူမီနီယံ ဆီလီကိတ္ ျဖစ္သည္။ မာဆင့္မွာ ၇ တစ္၀ိုက္ (၆.၇ မွ ၇.၃) တြင္ ရွိေလ့ရွိျပီး အရည္အေသြးမွာ နက္ဖရိုက္ အမ်ိဳးအစားထက္ပိုေကာင္းကာ ပိုၾကည္လင္သျဖင့္ အမ်ားက ပိုႏွစ္သက္ၾကသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ ကခ်င္ျပည္နယ္မွ ကမာၻေက်ာ္ ေက်ာက္စိမ္းမွာ ေဂ်ဒိုက္ (Jadeite) အမ်ိဳးအစားျဖစ္ျပီး အရည္အေသြး အေကာင္းဆံုးျဖစ္ကာ ေစ်းကြက္ေ၀စု၏ ၈၀ ရာခိုင္ႏံႈးကို ရရွိထားပါသည္။ က်န္ထြက္ရွိရာ ႏိုင္ငံမ်ားမွာ ဂ်ပန္၊ ကယ္လီဖိုးနီးယား (အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု)၊ ဂြာတီမာလာ ႏွင့္ ရုရွားဖက္ဒေရးရွင္း တို႕ျဖစ္ပါသည္။

နက္ဖရိုက္(Nephrite)
နက္ဖရိုက္ (Nephrite) မွာ ေဂ်ဒိုက္ေလာက္ လူႀကိဳက္မမ်ားလွပဲ မ်က္ႏွာပန္းမလွေပ။ မဂၢနီဆီယံ ပါ၀င္ေသာေၾကာင့္ အေရာင္မွာ အနက္ေရာင္ဖက္ယိုင္ကာ ခပ္ပိတ္ပိတ္ပင္ျဖစ္သည္။ ဓာတုဖြဲ႕စည္းမႈမွာ ကယ္လ္ဆီယံ မဂၢနီဆီယံ ဆီလီကိတ္ ျဖစ္ျပီးမာဆင့္မွာမူ ေဂ်ဒိုက္ ထက္နည္းကာ ၆.၅ သာသာေလာက္ရွိပါသည္။ နယူးဇီလန္၊ ဆိုက္ေဘးရီးယား (ရုရွား)၊ ၀န္းမင္း(အေမရိကန္)၊ ကေနဒါ၊ ကိုးရီးယား ႏွင့္ ထိုင္၀မ္တို႕တြင္ ထြက္ရွိေလ့ရွိသည္။

 ေဂၚမိတ္(Zircon)
ေဂၚမိတ္မွာ စိန္ကိုတုပႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ေရာင္လက္အား/မီးအား(Dispersion/Fire)ေကာင္းလွသည့္ တြင္းထြက္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာတို႕ န၀ရတ္ ကိုးပါးစာရင္း၀င္ အျဖစ္နားလည္ၾကသည္။ ဓာတုဖြဲ႕စည္းမႈမွာ ဇာဂြန္နီယံဆီလီကိတ္ ျဖစ္ျပီး မာဆင့္ ၇ မွ ၇.၅ ရွိသည္။ ေရဒီယိုဓာတ္ၾကြသည့္ ဂုဏ္သတၱိ အနည္းငယ္ရွိေသာ္လည္း လူကိုေဘးဥပါဒ္ျဖစ္ေစသည္အထိ အႏၱရာယ္မရွိေပ။ အေရာင္မ်ိဳးကြဲမ်ားစြာရွိၿပီး အေတြ႕ရမ်ားသည့္ အေရာင္မ်ားအနက္မွ ေရာင္မဲ့၊အ၀ါေရာင္ နွင့္ အျပာေရာင္ တို႕သာ လူတို႕ကႏွစ္သက္ၾကသည္။ ျမန္မာ၊သီရိလကၤာ ႏွင့္ထိုင္းႏိုင္ငံတို႕တြင္ အဓိကထြက္ရွိျပီး က်န္ကမာၻ႕ေဒသမ်ားတြင္လည္း ထြက္ရွိသည္။

ဥႆဖယား/ထပ္တစ္ရာ(Topaz)
ဥႆဖယား(ေခၚ) ထပ္တစ္ရာသည္လည္း န၀ရတ္ ကိုးပါး၀င္ရတနာျဖစ္သည္။ ဓာတ္ဖြဲ႕စည္းမႈမွာ ဖလူအို ဆီလီကိတ္ျဖစ္ျပီး အလူမီနီယံ ဓါတ္စင္ေရာေႏွာပါ၀င္သည္။ မာဆင့္ ၈ ရွိျပီး အညိဳေရာင္ ႏွင့္ အ၀ါေရာင္မွာ လူႀကိဳက္မ်ားသည္။ ထို႕ေၾကာင့္အျခားအေရာင္ရွိ ဥႆဖယားမ်ားကို ဓါတ္ေရာင္ျခည္ျဖင့္ျပဳျပင္ကာ အညိဳေရာင္ႏွင့္ အ၀ါေရာင္ျဖစ္ရန္ ဖန္တီး တတ္ၾကသည္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ ၾသစေတ်းလ်၊ မကၠဆီကို၊ ယူႏိုက္တက္ကင္းဒမ္း ႏွင့္ ျမန္မာတို႕တြင္ထြက္ရွိသည္။ မွတ္မီး/မဟူရာ/ဖရဲအူ (Tourmaline) ျမန္မာတို႕အျမင္တြင္ မဟူရာကိုသာအသိမ်ားျပီး က်န္ မွတ္မီး ႏွင့္ ဖရဲအူတို႕ကို အမ်ိဳးတူဟုအသိနည္းပါသည္။ဓာတုဖြဲ႕စည္းမႈမွာ ဘိုရို ဆီလီကိတ္တြင္ မဂၢနီစီယံ၊အလူမီနီယံ၊သံဓါတ္တို႕ ေရာေႏွာပါ၀င္သည္။ပါ၀င္သည့္ အခ်ိဳးေပၚမူတည္ကာ အေရာင္မ်ား ကြဲျပားရျခင္းျဖစ္သည္။မာဆင့္ ၇ မွ ၇.၅ ထိရွိသည္။အေရာင္အလိုက္ နာမည္အေခၚအေ၀ၚမ်ား ကြဲျပားသည္။ရွားပါးစြာေတြ႕ရသည့္ အေရာင္မဲ့ကို အာခရိုရိုက္၊ပန္းေရာင္(သို႕)အနီေရာင္ရွိလွ်င္ ရူဘယ္လိုက္(ဖရဲအူ)၊ညိဳ၀ါေရာင္မွ အညိဳေရာင္ရွိလွ်င္ ဒါဗိုက္၊အစိမ္းေရာင္ဆုိလွ်င္ဗာဒီလိုက္(မွတ္မီး၊ေစာလေဖၚျမ၊လိြဳင္ေကာ္ျမ၊မဟူရာစိမ္း)၊အျပာေရာင္ရွိလွ်င္ အင္ဒီဂိုလိုက္၊အနက္ေရာင္ကို စေခါလ္(မဟူရာ)၊ အေရာင္မ်ားစပ္တြဲေနလွ်င္ ပါတီ ဟုေခၚၾကသည္။
ေျပာင္ေခါင္းစိမ္း(Peridot)
ေျပာင္ေခါင္းစိမ္းကို ေပါမ်ားစြာေတြ႕ရွိရသည့္ ေဒသမ်ားတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ လည္းပါ၀င္သည္။ မိုးကုတ္ၿမိဳ႕ ႏွင့္အေတာ္လွမ္းလွမ္းရွိ ေျပာင္ေခါင္းရြာအနီးတြင္ တူးေဖၚေတြ႕ရွိရသည္ကို အစြဲျပဳကာ ျမန္မာတို႕က ေျပာင္ေဂါင္းစိမ္း ဟုေခၚျခင္းျဖစ္သည္။ မာဆင့္ အေတာ္ေျပာ့ၿပီး ၆.၅ သာရွိသည္။ စိမ္း၀ါေရာင္ရွိသည္။ အေနာက္တိုင္းသားမ်ားကေတာ့ သံလြင္စိမ္းေရာင္(Olive green)ဟုသတ္မွတ္ကာ ဓာတုေဗဒ အမည္ကိုလည္း အိုလီဗင္း(Olivine) ဟုေခၚၾကသည္။ အားနည္းခ်က္မွာ မာဆင့္ႏွိမ့္လြန္းသျဖင့္ ငရဲမီးစားသည့္ဒဏ္ကို မခံႏိုင္ေပ။ ျမန္မာ၊တရုတ္၊ဘရာဇီး၊ၾသစေတးလ် ႏွင့္ ေတာင္အာဖရိက တို႕တြင္ ေတြ႕ရွိရသည္။
ေက်ာက္မ်က္ရတနာအမည္ျဖင့္ သတ္မွတ္သည့္ ရတု (မဂၤလာပြဲ ) အႀကိမ္မ်ား
၂၅ ႏွစ္ - ေငြရတု
၃၀ ႏွစ္ - ပုလဲရတု
၃၅ ႏွစ္ - ေက်ာက္စိမ္းရတု
၄၀ ႏွစ္ - ပတၱျမားရတု
၄၅ ႏွစ္ - နီလာရတု
၅၀ ႏွစ္ - ေရႊရတု
၅၅ ႏွစ္ - ျမရတု
၆၀ ႏွစ္ - စိန္ရတု
၇၅ ႏွစ္ - ဒုတိယအႀကိမ္ စိန္ရတု

Ref By - http://www.bobogoldsmith.com

Credit : http://kopaelay.blogspot.co.uk/2012/12/blog-post_6092.html?m=1#.VmNekr8yuZN